لوچی (استرابیسم) (Strabismus)

• فروردین ماه 1395
• بیماری چشم لوچی (استرابیسم) (Strabismus)
• دکتر رامین دانشور

لوچی به معنای هم‌راستا نبودن محور دو چشم با همدیگر است، به‌عبارت‌دیگر وقتی فرد دارد به یک شیء مشخص نگاه می‌کند به نظر می‌رسد که یکی از چشم‌ها به سمت آن شیء نگاه می‌کند اما چشم دیگر جهت متفاوتی دارد و بر روی آن شیء خاص متمرکز نیست. ممکن است این حالت در تمامی جهت‌های نگاه وجود داشته باشد و یا فقط در جهت خاصی از نگاه ایجاد شود. استرابیسم در هر سنی ممکن است دیده شود و انواع بسیار زیادی دارد. استرابیسم ممکن است آشکار باشد و یا مخفی بوده و فقط در پاره‌ای شرایط دیده شود. به‌طور چکیده، هم‌راستایی چشم نتیجه هماهنگی عوامل متعددی با یکدیگر است که می‌توان آن را در وضعیت تشریحی حدقه دو چشم نسبت به هم، میزان انقباض عضلات خارج چشمی و کنترل سیستم عصبی مرکزی بر روی چشم‌ها خلاصه کرد. اگر حدقه چشم‌ها از ساختار نامناسبی به‌طور مادرزادی برخوردار باشند و یا به دلیل ضربه یا بیماری‌های اکتسابی مانند بیماری تیروئید یا برخی بیماری‌های التهابی و تومورها دچار تغییر شکل شوند، انحراف چشم ایجاد می‌شود. همچنین، هر چشم دارای ۶ عضله خارج چشمی است که با سرعت بسیار زیاد چشم را می‌توانند در جهات مختلف به حرکت دربیاورند. درصورتی‌که هرکدام از این ۶ عضله در هر چشم دچار فعالیت کمتر از حد یا بیشتر از حد موردنیاز شوند، انحراف چشم ایجاد خواهد شد. درنهایت تنظیم دقیق هم‌راستایی دو چشم وابسته به کنترل سیستم اعصاب مرکزی است که تلاش می‌کند تا تصویر مشابهی را بر روی شبکیه هر دو چشم قرار دهد. در افرادی که دارای کاهش دید یا بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی هستند هم ممکن است انحراف چشم رخ دهد. گاهی بیش از یک عامل در ایجاد استرابیسم دخالت دارد. در سنین پایین استرابیسم با اختلال در دید می‌تواند زمینه‌ساز تنبلی چشم و کاهش دید دائمی گردد، اما در سنین بالا دوبینی و مشکلات ظاهری و زیبایی معمولاً ایجاد می‌شود. گذشته از آن موارد خفیف استرابیسم می‌تواند تنها در زمان خستگی تظاهر پیدا کنند و علامت عمده آن‌ها خستگی چشم باشد. برای تشخیص دقیق استرابیسم معمولاً نیاز به معاینه بسیار دقیق هم‌راستایی چشم‌ها و حرکات چشم در جهات مختلف نگاه است، گذشته از این گاهی استرابیسم به‌صورت سندروم وجود دارد، یعنی مجموعه‌ای از چندین علامت باهم وجود دارد که نیاز به بررسی تکمیلی و دقیق‌تر دارد. گذشته از تشخیص برای درمان استرابیسم باید اندازه‌گیری دقیق میزان انحراف انجام شود که نیازمند همکاری بیمار و صبر و حوصله زیاد است.

درمان

در موارد خفیف ممکن است استرابیسم با درمان‌هایی موسوم به ارتوپتیک قابل‌درمان باشند. اصول این درمان دادن تمرین‌های بینایی مختلف و تقویت عضلات ضعیف شده چشمی و افزایش تمرکز بینایی و سازوکارهای تنظیم‌کننده دستگاه عصبی مرکزی است. در سنین پایین درمان هم‌زمان تنبلی چشم با بستن چشم قوی‌تر ممکن است ضروری باشد. در پاره‌ای از موارد ممکن است استفاده از منشورهای خاص در عینک بیمار هم کمک‌کننده باشد. همچنین در نوع خاصی از استرابیسم (استرابیسم تطابقی) درمان اصلی تجویز عینک است. به‌جز موارد اشاره‌شده، در اکثر موارد درمان اصلی استرابیسم جراحی بر بروی عضلات خارج چشمی است که با تضعیف برخی عضلات و تقویت عضلات مقابل سبب هم‌راستا شدن چشم‌ها می‌شود. باید توجه داشت که در کودکان جراحی استرابیسم تنها پس از درمان تنبلی چشم صورت می‌گیرد و ازآنجاکه جراحی دقیق نیازمند اندازه‌گیری دقیق میزان انحراف است گاهی اوقات نیاز به جراحی‌های اصلاحی متعدد وجود دارد. گذشته از این حتی در بالغین و بهترین شرایط هم جراحی استرابیسم نیاز به پیگیری طولانی و گاهی اوقات جراحی تکمیلی دارد. به‌ندرت پس از جراحی در بالغین ممکن است دوبینی ایجاد شود.