ناخنک(Pterygium)

• فروردین ماه 1395
• بیماری چشم ناخنک
• دکتر رامین دانشور

ناخنک یکی از بیماری‌های شایع چشمی در منطقه ما محسوب می‌شود. این عارضه به‌صورتبافت مثلثی شکلی است که از ملتحمه به روی قرنیه کشیده می‌شود. در مورد دلیل ایجاد ناخنک فرضیه‌های زیادی ارائه‌شده‌اند. در بیشتر موارد عوامل محرک محیطی مانند اشعه ماوراءبنفش خورشید، گرمای هوا، باد و گردوخاک و سایر عوامل مشابه دخیل دانسته شده‌اند. به نظر می‌رسد که این عوامل محرک سبب صدمه به بافت ملتحمه و تغییر رفتار آن می‌شوند و همچنین به سلول‌های بنیادی که مرز قرنیه را تعیین می‌کنند، صدمه می‌زنند. نتیجه این تغییرات، رشد بافت عروقی و همبندی غیرطبیعی بر روی قرنیه است. در بیشتر موارد، ناخنک باعث آزار چندانی نمی‌شود؛ هرچند گهگاهی ممکن است علائمی مانند سوزش چشم، احساس جسم خارجی در چشم و یا قرمزی چشم ایجاد کند. در مواردی که ناخنک برجسته‌تر یا بزرگ‌تر باشد، لایه اشکی ممکن است نتواند به‌خوبی سطح ضایعه را بپوشاند و ضربه‌های مکرر واردشده به سطح ضایعه در زمان پلک زدن و حرکت چشم، می‌تواند منجر به التهاب بیشتر ناخنک گردد. در این موارد ناخنک قرمز و متورم شده و با درد و احساس ناراحتی بیشتری همراه خواهد بود. علاوه بر علائم موضعی، ناخنک می‌تواند بر روی دید فرد هم اثرگذار باشد. در پاره‌ای موارد ناخنک به حدی بزرگ است که به مرکز قرنیه یا نزدیکی آن می‌رسد و به دلیل درگیری محور بینایی باعث تاری دید می‌شود؛ اما گاهی ناخنک صرف‌نظر از اندازه آن با تغییر شکل قرنیه و ایجاد آستیگماتیسم می‌تواند سبب تاری دید گردد. در بیشتر بیماران ناخنک کاملاً خوش خیم است؛ اما در پاره‌ای موارد ممکن است شک به تغییرات بدخیم در ناخنک ایجاد شود. درصورتی‌که ضایعه‌ای شبیه به ناخنک در سطح چشم وجود داشته باشد، اما رشد آن بسیار سریع باشد یا تغییرات رنگ‌دانه‌ای (قهوه‌ای یا مشکی) بر روی آن ایجاد شود باید به آن مشکوک شد. همچنین درصورتی‌که عروق مجاور یا روی ضایعه خیلی برجسته باشند و یا در ضایعه خونریزی رخ دهد، ممکن است ضایعه ناخنک نباشد و یا تغییرات بدخیم در آن رخ‌داده باشد. مکان ضایعه هم اهمیت دارد. ناخنک‌ معمولاً در سمت داخلی چشم (به سمت بینی) ایجاد می‌شود و درصورتی‌که ضایعه‌ای شبیه به ناخنک در سمت خارجی (به سمت گیجگاهی) و یا در پایین یا بالای قرنیه دیده شود، بررسی ضایعه و احتمالاً برداشتن آن اهمیت بسیار بیشتری خواهد داشت.

درمان

اکثریت موارد ناخنک احتیاج به درمان ندارند و علائم خاصی ایجاد نمی‌کنند. استفاده از عینک آفتابی یا کلاه مناسب برای کاهش تحریک نور خورشید، و پرهیز از مکان‌های پر گردوخاک و یا استفاده از عینک‌های محافظ می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. همچنین باد گرم، خشکی هوای محیط و دستگاه‌های تهویه مطبوع و کولرهای گازی می‌توانند باعث تحریک بیشتر چشم و علامت‌دار شدن ناخنک شوند؛ در این موارد دستگاه‌های بخور می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند. در مواردی که ناخنک باعث تحریک سطح چشم و احساس جسم خارجی و سوزش یا قرمزی چشم می‌شوند درمان دارویی ممکن است ضرورت پیدا کند. اساس درمان دارویی ناخنک استفاده از ترکیبات لوبریکان و مرطوب‌کنندهاست. انواع قطره‌های اشک مصنوعی و پمادهای موضعی چشمی برای این منظور قابل‌استفاده هستند و دفعات استفاده از آن‌ها وابسته به‌شدتعلائم بیمار است. به‌طورکلیدرصورتی‌که بیش از چهار بار در روز نیاز به ریختن قطره اشک مصنوعی باشد و یا در مواردی که استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها در بیشتر روزها ضرورت پیدا می‌کند، استفاده از ترکیبات اشک مصنوعی فاقد موارد نگه‌دارنده ضرورت خواهد داشت. در پاره‌ای از موارد درمان جراحی ناخنک ضرورت پیدا می‌کند. به‌طور خلاصه در مواردی که علائم ناخنک شدید و آزاردهنده باشند و به درمان طبی جواب ندهد یا بیمار تمایلی به درمان طبی نداشته باشد، در مواردی که ناخنک سبب کاهش دید گردد، در مواردی که ازنظر ظاهری ناخنک نازیبا باشد و بیمار تمایل به بهبود ظاهر چشم داشته باشد و یا در مواردی که شک به تغییرات بدخیم در ناخنک وجود داشته باشد، چشم‌پزشک توصیه به جراحی ناخنک خواهد کرد. جراحی ناخنک نیاز به تمهیدات ویژه‌ای برای کاهش احتمال عود ناخنک دارد. در صورت برداشتن ساده ناخنک، در بیش ازنیمی از موارد احتمال عود آن وجود دارد. به همین دلیل در زمان جراحی ناخنک از داروهای خاصی مانند میتومایسین یا ترکیبات مشابه (ازجمله بواسیزوماب/ آوستین) استفاده می‌شود و یا از پیوند ملتحمه و غشاء‌های خاص جنینی کمک گرفته می‌شود. گاهی اوقات، بخصوص در موارد عودکننده ناخنک ممکن است نیاز به استفاده از چندین روش ترکیبی برای جراحی ناخنک باشد.